Chúng ta hay dùng từ "thiên hà" (universe) để ghép thành những cụm từ chi tiết hơn trong dòng phim siêu hero (như "vũ trụ Marvel", "ngoài hành tinh DC", v.v..), không chỉ thuần tuý vì chúng được sản xuất bởi các studio khác biệt mà còn vì chúng tự định hình được những đặc biệt của riêng chính mình.
Trong các "vụ trũ" này, thứ gắn kết các bộ phim là dòng thời gian, nhân loại và những anh hùng. Toàn bộ, mỗi phim là một đạo diễn, một quay phim khác nhau đảm nhận. Nhiệm vụ của họ là nắm được cái tinh thần của "ngoài hành tinh" mà phim tồn tại rồi dụng công tham gia thành quả. Vì thế mà gần như trong các "thiên hà điện ảnh" rất ít khi tồn tại những cái tên của đạo diễn, trừ phi những đạo diễn ấy cầm trịch quá phổ quát phim.
Vương Gia Vệ thì khác. Ông không chủ ý tạo ra một "ngoài hành tinh" nào trong các phim của mình. Cũng chẳng có một câu chuyện hay nội dung nào khiến tiền đề để dân chúng phải nghĩ đây là phim sau hay phim trước. Những bộ phim của ông hoàn toàn chủ quyền.
Vương Gia Vệ là một cái tên nhiều người biết đến không chỉ của điện ảnh Hong Kong, mà còn trên trái đất. Ông chiếm được phần lớn đề cử và giải thưởng danh giá thế giới
Vẫn có những anh hùng của phim này bước tham gia phim kia nhưng hoàn toàn tách bạch, vì thứ được khai thác ở các anh hùng là tâm lý chứ không hề xuất thân. Tất nhiên, những người theo dõi yêu thích phim của lão gia họ Vương hẳn sẽ có lúc trông thấy chính mình hoàn toàn nằm trong một mê cung màu sắc, nhịp điệu, phong cách, hơi thở mà ông đã đặt để vào các thành quả của bản thân. Yếu tố này khiến cho nó trở thành một "ngoài hành tinh điện ảnh" đặc biệt, nơi mà đạo diễn làm cho nên cả thế giới riêng.
Vượng Giác Ca Môn, bộ phim đầu tiên của Vương Gia Vệ - 1988
Sự lãng mạn
Vốn trong mỗi "ngoài hành tinh điện ảnh" đều có một ý thức thông thường xác định phương hướng cho các thành quả. Dường như ý thức của "dải ngân hà" Marvel thường khắc họa anh hùng khí khái kế bên câu chuyện tươi sáng, thì "ngoài trái đất" DC lại tập trung tham gia những góc tắt hơi và sự u ám. Gần giống, ý thức cốt yếu trong "dải ngân hà điện ảnh Vương Gia Vệ" chính là sự lãng mạn.
Không đơn thuần là lãng mạn trong câu chuyện, mà là sự lãng mạn trong từng cụ thể. Một câu thoại cũng toát lên sự lãng mạn. Một cú lia máy theo bóng lưng của một người đang bước đi dưới rừng dừa cũng lãng mạn. Một bối cảnh chật hẹp trên ban công với bóng vía một cô gái nhìn về phía xa cũng vô cùng lãng mạn. Như thể lãng mạn chính là thứ nuôi dưỡng mạch phim, căn lề cảm xúc và ôm ấp những nỗi bi thảm.
Phim Trùng Khánh Sâm Lâm - 1994
Cái lãng mạn trong phim của Vương Gia Vệ rất đặc biệt, ko phải kiểu bạn xem xong xuôi một bộ phim tình cảm rồi thấy tâm cảnh thật bay bổng, mà nó phát tán lờ lững rãi và dai dẳng. Rất nhiều phim của ông đều có những cái kết bi thương, nhưng vẫn rất lãng mạn, bởi những gì nó được cấu thành.
Như phương pháp mà 223 của Trùng Khánh Sâm Lâm (Kim Thành Vũ) ăn 30 hộp dứa để tống biệt tình cũ. Hay những nghĩ suy mà cô gái không tên trong Đông Tà Tây Độc (Trương Mạn Ngọc) luôn ôm ấp ấp cuộc tình không thành với Âu Dương Phong (Trương Quốc Vinh). Phương pháp mà giấc mộng California của Phi (Vương Phi - Trùng Khánh Sâm Lâm) được chấp hành. Cách thức mà Lê Diệu Huy (Lương Triều Vỹ) và Hà Bảo Vinh (Trương Quốc Vinh) giày vò lẫn nhau (Xuân Quang quẻ Sạ Tiết). Thậm chí sự lãng mạn còn có thể là bất cứ thứ gì khác mà bạn cảm thấy vì nhãi nhép giới giữa lãng mạn và những điều khác trong phim của Vương Gia Vệ toàn bộ chẳng tồn tại.
Quay phim
Người ta vẫn hay nói phim của Vương Gia Vệ không dễ dàng mà chiến thắng đến vậy nếu không có người cộng sự hoàn hảo Christopher Doyle ở địa điểm quay phim. Christopher Doyle là người cầm máy trong tổng số 7/10 phim dài và 3 phim ngắn của Vương Gia Vệ.
Nhì tác phẩm nói tiếng nước ngoài - My Bluberry Nights (với sự tham gia diễn xuất của Norah Jones và Jude Law) và công trình mới nhất Nhất Đại Tông Sư - không có sự tham gia của Christopher Doyle mà thay tham gia đó là Philippe Le Sourd và Darius Khondji. Nhưng dù là khách hàng nào thì chất lượng hình ảnh trong phim của họ Vương đều rất tuyệt vời và tất nhiên, rất đặc biệt.
Những khán giả từng thưởng thức Nhất Đại Tông Sư sẽ không quên được cảm giác choáng ngợp trước những khung hình hành động từ góc máy cận lia theo từng quyền cước hay những giọt nước mưa hắt lên, biểu cảm khi anh hùng xuất chiêu đều vô cùng sắc sảo. Đối với khán giả mọi người, có thể họ sẽ thấy thật xa lạ và lê thê khi dùng cách thức đó để mô tả về Diệp Vấn. Nhưng với những khán giả trót si tâm cái "ngoài hành tinh" này thì sẽ thấy đây là những thước phim cực đẹp. Chính những góc máy, cú lia đó mới có thể khai thác hết thảy những gì mà Vương gia xây dựng cho hero của chính mình.
Thêm vào đó, sự cấu kết ăn ý phần đông "tri kỉ nghệ thuật" giữa Christopher Doyle và Vương Gia Vệ là không thể tranh luận. Cách Christopher Doyle vác máy trên vai chạy dọc những con phố đêm ở Hong Kong, phương pháp mà Doyle và vị đạo diễn họ Vương phát triển những ảo giác di chuyển theo dần dần chân chính là những "đặc sản" mà tác phẩm nào cũng có. Phương pháp quay phim này cứ như đang biểu đạt tâm cảnh đang vô cùng xáo động của các nhân vật, sản xuất một sự cộng hưởng tuyệt vời.
Hình như những chuyển di đầy ảo giác thì những cảnh tĩnh lại mang một hương vị khác. Ví như chưa xem Tâm Trạng Khi Yêu (In the Mood for Love), bạn đã bỏ dở một tuyệt tác hình ảnh vô cùng tuyệt vời và kĩ càng. Từng bộ sườn xám hay màu son, những bước đi lờ đờ rãi trong đêm hay mảng tường phai ố cạnh tòa nhà thông thường của nhị nhân vật chính không chỉ đẹp về mặt thị giác mà còn là nhịp đập của phim. Như thể Christopher Doyle và Vương Gia Vệ tận dụng hết mọi thứ chính mình có để tô vẽ những nhân vật, để không chỉ bằng lời thoại hay biểu cảm khuôn mặt mà chính bí quyết anh hùng hiện ra trong một bối cảnh cũng nói được tiếng lòng cho họ.
Hình như, sẽ là một thiếu sót giả dụ không nhắc tới Đông Tà Tây Độc (Ashes of Time) với những bố cục ánh sáng chẳng thể tuyệt dịu hơn. Những đồi cát khô khốc, những cú máy cận cảnh vào ánh mắt, tham gia chén rượu, cánh hoa đều có một sự nhịp nhàng tới cực tịnh. Cảm giác như bạn đang đứng trong một thế giới im phăng phắc đầy trầm tư mặc tưởng và day ngừng với những nhân vật bước ra trong khoảng tiểu thuyết võ hiệp của Kim Dung, vấn đề làm nên sự khác lạ của Đông Tà Tây Độc trong dòng phim kiếm hiệp.
Đặc biệt nhất, phải bàn tới cách sử dụng ống kính để phát triển thị giác xa - gần trong nhị bộ phim Trùng Khánh Sâm Lâm và Đọa Lạc Thiên Sứ. Trong một bài phỏng vấn, Vương Gia Vệ từng bảo rằng ông muốn xem nhị bộ phim này như một phim dài 3 tiếng. Nhưng nó được tách khiến cho nhì là vì sự tương phản của nội dung lẫn góc máy.
Nhì câu chuyện trong Trùng Khánh Sâm Lâm đại diện cho khi trời sáng với những gam màu sáng, còn Đọa Lạc Thiên Sứ là bóng đêm với ánh đèn neon cùng những bạn dạng nhạc rock Hoa Kì thập niên 80. "Anh hùng" chính trong cả nhị phim không phải loài người mà là chính đô thị ở Hong Kong. Cho nên mà phương pháp đặt ống kính được thay đổi để tạo cảm giác khác biệt - Trùng Khánh Sâm Lâm là quay trong khoảng xa với thấu kính dài để tạo cảm giác gần còn Đọa Lạc Thiên Sứ được quay gần với thấu kính rộng để tạo cảm giác xa.
Sự khác biệt thị giác trong hai bộ phim
Có thể thấy rõ sự dụng công về mặt hình ảnh trong phim Vương Gia Vệ tuyệt đối không nhỏ bé. Cần thiết nhất là ông mua được những cộng sự hiểu mình.
Thời gian
Đừng vội nghĩ "thời gian" trong phim của họ Vương là sự kết nối tuần tự quá khứ và mai sau giữa các phim, mà "nó" như một nhân vật đa tính cách. Thời điểm ở thành quả của ông không chỉ được "minh họa" bằng hình ảnh đoàn tàu mà còn là những thứ vô hình khác. chậm tiến độ có thể là khoảng cách thời gian giữa những phát súng. Thời điểm trong giây phút đó được "kéo giãn" để xoáy sâu vào những nỗi bi đát dằng dặc, những tư lự, để sự tàn tệ của súng ống hay cái chết không còn là mối nhọc lòng của người xem. Thay tham gia đó họ dồn vào một chỗ tham gia những nỗi cô sầu và sự lãng mạn phát tiết trong những từng giây phút.
Những sườn hình lặp đi lặp lại một cách thức cố tình hay những góc máy xa - gần được tính toán kĩ lưỡng cũng chính là tư duy về "thời gian" trong phim Vương Gia Vệ. Bên trong cái ngoài hành tinh hỗn mang những tâm tình, các nhân vật chẳng biết chính mình đã già hay chưa, đã quên rồi hay vẫn còn nhớ, mà chỉ lửng lơ trong chính những suy nghĩ lèn chặt giữa hiện nay và quá khứ. Giống như Châu Tuyển mộ Văn (Lương Triều Vỹ) trong 2046, anh ta bước lên một con tàu tiến về tương lai nhưng là để tậu lại những ký ức đã mất, rồi không bao giờ đi về. Nghe thật mâu thuẫn nhưng đó chính là cách họ Vương bộc lộ dòng chảy thời điểm trong phim của bản thân mình.
Cũng chẳng thể bỏ dở sự liên quan giữa các phim, khi anh hùng này bước tham gia bộ phim nọ. Chùm phim A Phi Chính Truyện - Tâm Trạng Khi Yêu - 2046 là một Chẳng hạn rõ nhất. Húc Tử (Trương Quốc Vinh) đã chết ở cuối phim A Phi Chính Truyện nhưng những gì anh để lại cho Lulu (Lưu Gia Linh) kéo dài đến tận 2046.
Chu Chiêu tập Văn chôn giấu kín đáo của mình về Tôn Lệ Trân (Trương Mạn Ngọc) tham gia một cái cây ở Tâm Trạng Khi Yêu rồi tìm quên trên thân thể phụ nữ trong 2046 nhưng rút cuộc thứ sợ hãi anh suốt cuộc thế vẫn là hình ảnh Tôn Lệ Trân (Trương Mạn Ngọc - Củng Lợi) .
Cả câu chuyện đáng thương của Bội Linh (Chương Tử Di) trong 2046 cũng không khác mấy những gì mà Tôn Lệ Trân và Lulu đã đeo mang trong A Phi Chính Truyện. Những hành trình sắm tới mai sau của họ chung cục chỉ lún sâu tham gia kí ức, những cuộc vui thân xác thì mãi mãi trở thành nỗi cô đơn sợ hãi không thể dứt bỏ. Kẻ độc nhất chứng kiến tất thảy những hỉ, nộ, khách hàng nào, lạc không người nào khác chính là "thời gian" - một anh hùng không bao giờ chết.
Ái tình và sự đơn độc
Có thể bạn đang nghĩ nhị thứ này phim nào chẳng có, bởi nó vốn là những vấn đề mà đông đảo dân chúng trải qua. Đúng vậy, nhưng trong số đông các phim của Vương Gia Vệ, tình yêu luôn là đề tài tiên quyết và nỗi thui thủi luôn là cảm giác thường trực. Họ Vương yêu "tình ái" đến mức phá tan những lề lối trong những cái khuông định sẵn để thắp lửa cho ái tình của các nhân vật của bản thân mình.
Năm 1986, khi Anh Hùng Phiên bản Sắc (A Better Tomorrow) của đạo diễn Ngô Vũ Sâm thành lập ra phong trào phim "tam kiệt" - xã hội đen ở Hong Kong thì hai năm sau đó, lượng phim và đạo diễn tăng bỗng biến. Vương Gia Vệ cũng từ trào lưu này mà trở thành đạo diễn. Các nhà đóng gói muốn ông khiến phim về phường hội đen, thế là Vượng Giác Ca Môn (As Tears Go By) ra đời. Nhưng những gì ông tả trong nhân loại phường hội đen của bản thân mình thật khác biệt, thật sến và quái dị làm cho hồ hết người theo dõi thời ấy chỉ trích rằng "Vương Gia Vệ chả hiểu gì về xã hội đen". Đến tận bây chừ, rộng rãi người vẫn nghĩ tương tự khi nói về bộ ba nhân vật do Lưu Đức Hoa - Trương Mạn Ngọc - Trương Học Hữu thủ vai.
ngừng thi côngĐây chính là cách thức họ Vương nhìn vào bất cứ trái đất nào, quyết liệt vì tình và lẻ loi cũng vì tình. Điều này một lần nữa được chứng tỏ trong Đông Tà Tây Độc, bộ phim được đòi hỏi chuyển thể trong khoảng tiểu thuyết kiếm hiệp Kim Dung cuối cùng trở thành một bạn dạng tình ca sầu não đầy những học thuyết.
Dù tụ họp dàn Thiên Vương Thiên Hậu Hong Kong sau này như Trương Quốc Vinh, Lương Gia Huy, Lương Triều Vỹ, Trương Học Hữu, Trương Mạn Ngọc, Lâm Thanh Hà, Lưu Gia Linh, Đông Tà Tây Độc vẫn không thành công về thương nghiệp (kinh phí chế biến 40 triệu đô Hong Kong và chỉ thu về 9 triệu).
Phần nhiều người theo dõi thời ấy đều bảo rằng không hiểu phim nói gì. Vương Gia Vệ đã vượt lên những lề lối và quy chuẩn chung của dòng phim kiếm hiệp để kể về những mối tình trớ trêu ươm đầy sự thui thủi của những anh hùng quen thuộc như Âu Dương Phong, Hoàng Dược Sư, Hồng Thất Công, Độc Cô Cầu Bại. Dù thất bại về thương nghiệp, Đông Tà Tây Độc vẫn được bình chọn là một trong những phim hay nhất của Vương Gia Vệ. Ở Châu Âu, phim được còn xếp hạng trên cả Tâm Trạng Khi Yêu và Xuân Quang Sạ Tiết.
Có thể tóm gọn một câu thế này: trong phim Vương Gia Vệ, tình ái là trái tim và thui thủi là hơi thở. Mấy bạn nào không khóc trước sự cô quạnh tận cùng của Húc Tử dù xung quanh anh tràn trề ái tình? Bao phủ nhiêu người không thương xót Hà Bảo Vinh khi tới cuối đoạn đường tình, anh ôm ấp tấm chăn bật khóc trong căn phòng cũ còn Lê Diệu Huy đã an lòng với quá khứ của cả hai? Cái "tình" và cái "cô" trong phim của họ Vương luôn song hành.
Những câu thoại lý tưởng
Gần như Vương Gia Vệ đều tự bản thân viết kịch bản cho hầu hết các phim. Vì chẳng người nào hiểu anh hùng chính mình hơn ông. Bởi vậy mà không ít những câu thoại trong phim ông trở thành kinh điển và độc nhất. chả hạn như câu thoại của Húc Tử trong A Phi Chính Truyện được bình chọn là một trong những câu thoại hay nhất trong lịch sử: "Có một loài chim không chân, chỉ bay và bay không bao giờ đậu. Khi mệt sẽ tựa tham gia những cơn gió. Chỉ một lần độc nhất vô nhị trong đời đáp xuống mặt đất, chính là khi lìa khỏi cõi trần". Nỗi cô đơn thống thiết và sự sợ hãi từ câu thoại này không thuộc hàng phổ biến.
Dĩ nhiên, vẫn còn số đông câu thoại khác nặng kí không kém đã ghi dấu vào những bộ phim của họ Vương:
- Anh ấy nhớ về những ngày bốn tuần đã qua ấy như nhìn tham gia ô cửa kính bám bụi. Quá khứ là thứ người ta có thể nhìn, nhưng không thể chạm tham gia. Mọi thứ anh ấy thấy đều không rõ ràng, chẳng thể nghe, cũng không thể thấy. (Tâm Trạng Khi Yêu)
- Khi người ta có những kín đáo không muốn san sớt thì họ lên 1 ngọn núi, tìm một gốc cây và đục lỗ trong đó rồi nói chuyện kín đáo vào trong lỗ. Sau đó lấy đất lấp lại. Bằng phương pháp đó, không khách hàng nào mày mò được kín đáo của họ. (Tâm Trạng Khi Yêu và 2046)
- Một điều tôi chưa bao giờ nói với Hà Bảo Vinh đó là tôi không muốn cậu ấy mau bình phục. Vì những ngày bốn tuần đó là êm ấm nhất của chúng tôi (Xuân Quang đãng Sạ Tiết)
- Trần thế thường nói khi ngươi không thể có thứ ngươi muốn, ngươi có thể khiến điều tốt nhất là không quên (Đông Tà Tây Độc)
Cũng không thiếu những câu thoại rất bay bổng và lãng mạn:
- Chúng ta giáp mặt những người khác hàng ngày. Chúng ta có thể không biết nhau, nhưng chúng ta có thể biến thành bạn tốt một ngày nào đó. (Trùng Khánh Sâm Lâm)
- Ví như trí tưởng là một cái hộp, tôi mong nó không hết hạn. Nếu như có một cái hạn được đề tham gia, tôi hi vọng nó sẽ là "một triệu năm". (Trùng Khánh Sâm Lâm)
- Một người đang khóc, ta có thể đưa họ khăn giấy. Nhưng một ngôi nhà khóc thì có phần nhiều thứ phải khiến. (Trùng Khánh Sâm Lâm)
Đối với bạn dạng thân người viết, Trùng Khánh Sâm Lâm chính là bộ phim có phổ quát câu thoại tuyệt vời nhất.
Những con số
Ngoài những đặc biệt bên trên, những người ái mộ vẫn có thể kể thêm một số điểm bình thường khác. Đơn cử như những diễn viên. Trương Mạn Ngọc hiện ra trong 5/10 phim và Lương Triều Vỹ là 7/10. Có thể nói nhì danh tiếng này như thể "nàng thơ" và "chàng thơ" trong phim của Vương Gia Vệ.
Hình ảnh đài cát của Tôn Lệ Trân qua chùm phim A Phi Chính Truyện - Tâm Trạng Khi Yêu - 2046 của Trương Mạn Ngọc đã biến thành một vẻ đẹp trường cữu, thây mặt cho cái đẹp của phụ nữ trong phim ông.
Sự biến hóa của Lương Triều Vỹ trong khoảng chàng kiếm khách mù trong Đông Tà Tây Độc, Châu Chiêu tập Văn trong Tâm Trạng Khi Yêu đến anh chàng đồng tính Lê Diệu Huy của Xuân Quang đãng Sạ Tiết đều đã trở nên duy nhất không thể thay thế. Dù cố nghệ sĩ Trương Quốc Vinh chỉ góp mặt trong 3 phim nhưng cả 3 vai diễn đều lý tưởng. Bạn thấy đó, phim của họ Vương toàn sao. Riêng Tứ Thiên Vương Hong Kong đã có tới 3 người từng sinh ra là Lưu Đức Hoa (2 phim), Trương Học Hữu (2 phim) và Lê Minh (1 phim).
Ngoài ra, bạn cũng có thể cho "Hong Kong" tham gia mục này vì xứ Hoa Phượng đỏ Thơm là bối cảnh chính trong 7/10 phim của Vương Gia Vệ. Ông yêu và nắm bắt Hong Kong phần lớn mới có thể tả về nó đa sắc màu như thế trong những câu chuyện không giống nhau. Thống kê 2046 sinh ra trong chuỗi phim của ông còn là con số cần thiết của Hong Kong vì 2046 là năm sau cùng Hong Kong được điều hành theo quy nhạo báng "một nhà nước nhì hình thức" và trong khoảng năm 2047 Hong Kong sẽ hoàn toàn thuộc về TQuốc. Chắc hẳn là họ Vương luôn lo nghĩ thay cho Hong Kong về nhân tố này, đến nỗi đưa con số ấy tham gia phim của chính mình, như một sự trăn trở về mai sau quê của hương.
Sở dĩ không xếp những đặc biệt này thành từng mục riêng do vì chúng là những biến số, sẽ đổi mới trong tương lai, đó là điều chắc chắn.
Kết
Tất thảy những thứ được cho là đã cấu thành nên "ngoài hành tinh điện ảnh Vương Gia Vệ" cũng chỉ là những nhận định đúc kết trong khoảng các bộ phim và mày mò về bạn dạng thân đạo diễn, có phần chủ quan thiên về cảm giác.
Phim của Vương Gia Vệ "lạ kì" đến mức có thể xếp nó vào một phân mục riêng không giống bất kì thành quả nào. Sự phi tuyến tính trong đó vượt khỏi các quy chuẩn phổ biến về điện ảnh, không hề để vươn lên tầm cao hơn, mà là tự chọn cho bản thân một vị trí chủ quyền. Có những người ham và cũng có cả những kẻ khước từ. Đạo diễn họ Vương cũng từng san sớt: "Thay vì cố đương đầu với quần chúng nhưng thực tại chính mình không dành cho họ, hãy đương đầu với phiên bản thân bản thân".
"Ngoài hành tinh điện ảnh Vương Gia Vệ" còn rộng mở hay không chẳng quan trọng vì phiên bản thân nó đã là một môi trường quá đủ đầy cho những người trót yêu những câu chuyện tình lãng mạn và cô quạnh tới cực hạn.
Tham khảo thêm: phim sex
